Fiili hizmet zammı, belirli işlerde çalışanların zor ve yıpratıcı koşullar altında çalışmalarından dolayı erken emekli olabilmelerini sağlamak amacıyla getirilen bir düzenlemedir. Bu uygulama, belirli mesleklerde çalışanların prim ödeme gün sayılarına ek süreler eklenerek, emeklilik yaşının öne çekilmesini sağlar. Bu tür bir düzenleme, özellikle fiziksel ve zihinsel olarak yorucu, tehlikeli işlerde çalışanlar için büyük önem taşır.
Fiili hizmet zammı, Türkiye’de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yer alır. Bu düzenleme, ağır ve tehlikeli işlerde çalışanların daha kısa sürede emeklilik hakkı kazanabilmeleri için geliştirilmiştir. Örneğin, madencilik, demir-çelik fabrikaları, asit üretimi gibi tehlikeli iş kollarında çalışanlar, fiili hizmet zammından yararlanma hakkına sahiptir. Bu iş kollarında çalışanlar, her yıl için belirli bir oranda ek prim günü kazanır. Bu da onların daha erken emekli olabilmelerini sağlar.
Fiili hizmet zammının amacı, çalışanların yıpranma payını göz önünde bulundurarak emeklilik yaşını öne çekmektir. Bu zam, belirli işkollarında çalışanların prim ödeme gün sayılarına ek süreler eklenmesiyle sağlanır. Bu süreler, işin zorluk derecesine göre değişir. Örneğin, yeraltı maden işçileri için her 360 gün çalışmaya 180 gün ek prim günü eklenir. Bu şekilde, prim ödeme gün sayısı artar ve çalışanlar daha erken emekli olma hakkı kazanır.
Fiili hizmet zammından yararlanabilmek için bazı şartların yerine getirilmesi gereklidir. İlk olarak, çalışanın fiili hizmet zammı kapsamındaki iş kollarında çalışıyor olması gereklidir. İşverenin de bu süreci takip ederek, gerekli bildirimleri Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) yapması zorunludur. Eğer bu bildirimler yapılmazsa, çalışanın fiili hizmet zammından yararlanması mümkün olmayabilir. İşverenler bu kapsamdaki çalışanlar için aylık prim hizmet belgesi düzenlerken kanun kapsamına göre birden fazla belge düzenlerler. Örneğin demir döküm sektöründe ergitme bölümünde çalışan kişiler için SGK’ya 29 belge türü seçilerek fiilen çalıştığı günler için bir ayrı bir bildirge vermeleri gerekir.
Fiili hizmet zammı, çalışanlara erken emeklilik hakkı tanımasının yanı sıra, emeklilik maaşlarının da artmasını sağlar. Çünkü ek prim günleri, emekli maaşının hesaplanmasında dikkate alınır. Bu durum, özellikle zor şartlar altında çalışan işçilerin, emeklilik döneminde daha rahat bir yaşam sürmelerine olanak tanır. Fiili hizmet zammı, bu anlamda, çalışanın uzun yıllar boyunca zorlu koşullarda verdiği emeğin karşılığı olarak değerlendirilebilir.
Fiili hizmet zammının avantajları göz önünde bulundurulduğunda, bu uygulamanın, ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar için ne kadar önemli olduğu anlaşılır. Zorlu çalışma koşullarına maruz kalan işçiler, bu zam sayesinde daha kısa sürede emeklilik hakkı elde ederler ve emeklilik maaşları da buna bağlı olarak artar. Bu durum, özellikle sağlık açısından yıpranmış işçilerin daha rahat bir emeklilik dönemi geçirmelerini sağlar.
Fiili hizmet zammı ile ilgili olarak, işçilerin bu haktan nasıl yararlanabileceklerini bilmeleri de büyük önem taşır. İşçilerin, çalıştıkları işkolunun fiili hizmet zammı kapsamına girip girmediğini ve primlerinin eksiksiz yatırılıp yatırılmadığını kontrol etmeleri gerekmektedir. Ayrıca, işverenin gerekli bildirimleri yapıp yapmadığını da takip etmek, bu haktan tam anlamıyla yararlanabilmek için kritik bir adımdır.
Fiili hizmet zammı, belirli işkollarında çalışanların zor ve yıpratıcı koşullar altında çalışmalarından dolayı erken emekli olabilmelerini sağlamak amacıyla getirilen bir düzenlemedir. Ancak, bu haktan yararlanabilmek için bazı kriterlerin karşılanması gerekmektedir ve bu nedenle bazı çalışan grupları bu haktan yararlanamaz. İşte kimlerin fiili hizmet zammı hakkından yararlanamayacağına dair önemli noktalar:
Fiili Hizmet Zammı Kapsamında Olmayan İşkollarında Çalışanlar
Fiili hizmet zammı, yalnızca belirli meslek gruplarına ve işkollarına tanınan bir haktır. Bu işkolları genellikle fiziksel veya zihinsel olarak son derece yorucu, tehlikeli ve yıpratıcı işler olarak tanımlanır. Ancak, bu zamma dahil olmayan birçok meslek grubu da vardır. Örneğin:
- Büro çalışanları
- Eğitim sektöründe çalışan öğretmenler
- Perakende sektöründe çalışanlar
- Hizmet sektöründe çalışanlar (örneğin otelcilik, restoranlar)
- Yazılım geliştirme gibi teknoloji sektöründe çalışanlar
Bu gibi işlerde çalışanlar, genellikle daha az fiziksel ve zihinsel yıpranma gerektiren işlerde görev yaptıkları için fiili hizmet zammından yararlanamazlar.
İdari Görevlerde Bulunan Çalışanlar
Fiili hizmet zammı, işin bizzat yıpratıcı yönleriyle ilgilenen çalışanlara tanınır. Bu nedenle, aynı işyerinde idari görevlerde bulunan, yöneticilik yapan veya işin fiziksel icrasından sorumlu olmayan çalışanlar bu zammı alamazlar. Örneğin, bir madencilik şirketinde yeraltında çalışan işçiler fiili hizmet zammından yararlanabilirken, aynı şirkette ofiste çalışan bir idari personel bu haktan yararlanamaz.
Yıpranma Payı Olan İşleri Fiilen Yapmayanlar
Bazı çalışanlar, resmi olarak fiili hizmet zammı kapsamındaki işkollarında çalışıyor olabilir, ancak işin yıpratıcı kısımlarında fiilen görev yapmıyorlarsa bu haktan yararlanamazlar. Örneğin, bir gazeteci sahada aktif olarak haber takibi yapıyorsa fiili hizmet zammından yararlanabilirken, aynı gazetecilik kuruluşunda sadece masa başı işlerde görev yapan bir kişi bu haktan yararlanamayabilir.
Kendi Adına ve Bağımsız Çalışanlar
Fiili hizmet zammı, genellikle işverene bağlı olarak çalışan işçilere tanınan bir haktır. Kendi adına bağımsız olarak çalışan serbest meslek sahipleri, esnaflar veya küçük işletme sahipleri, bu zamma hak kazanamazlar. Bu tür çalışanlar, sosyal güvenlik sistemine farklı şekillerde prim ödedikleri için fiili hizmet zammı kapsamında değerlendirilmezler.
Fiili hizmet zammı, zor ve yıpratıcı işlerde çalışanlar için önemli bir hak olup, onların erken emeklilik ve daha yüksek emeklilik maaşı alabilmelerini sağlar. Ancak, bu hak, belirli kriterleri karşılayan işçilere tanınır ve bu kriterleri karşılamayanlar bu haktan yararlanamaz. Çalışanların, fiili hizmet zammı kapsamında olup olmadıklarını ve bu haktan nasıl yararlanabileceklerini bilmeleri, haklarını korumaları açısından büyük önem taşır. İşverenlerin de bu konuda sorumluluklarını yerine getirerek, çalışanların haklarını ihlal etmemesi gerekmektedir.
Sonuç olarak, fiili hizmet zammı, zor ve tehlikeli işlerde çalışanlar için büyük bir avantaj sağlar. Bu zam, çalışanın daha kısa sürede emeklilik hakkı kazanmasını ve emeklilik maaşının artmasını mümkün kılar. Fiili hizmet zammı uygulaması, işçilerin yıpranma payını dikkate alarak, onların daha adil bir emeklilik sistemine tabi olmalarını sağlar. İşverenler ise, bu uygulama ile birlikte, çalışanlarının sağlığını ve güvenliğini koruma konusunda daha sorumlu bir yaklaşım sergilemek zorundadır. İş hayatında karşılaşılan zorlukların bir telafisi olarak değerlendirilebilecek fiili hizmet zammı, hem çalışanların hem de işverenlerin dikkat etmesi gereken önemli bir düzenlemedir.
| Kapsamdaki İşler/İşyerleri | Kapsamdaki Sigortalılar | Eklenecek Gün Sayısı |
| 1) Kurşun ve arsenik işleri | 1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit gibi cevherlerin çıkarılmasına ilişkin maden ocağı işlerinde çalışanlar. 2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kurşun bulunan kül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu, üstübeç artığı ve benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabe işlerinde çalışanlar. 3) Antimuan, kalay, bronz ve benzeri maddelerle yapılan kurşun alaşımı işlerinde çalışanlar. |
60
|
| 4) Kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kuru tozları kaldırma işlerinde çalışanlar. | 90 | |
| 2) Cam fabrika ve atölyeleri | 1) Cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz haline getirme, eleme, karıştırma ve kurutma işlerinde (bu işleri yapmak üzere tam kapalı odalar içinde otomatik makineli tesisat veya çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar. 2) Eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla çalışılmadığı takdirde) çalışanlar. 3) Ateşçilik işlerinde çalışanlar. 4) Üfleme işlerinde (tamamen otomatik makinelerle yapılmadığı takdirde) çalışanlar. 5) Basınçla yapılan cam işlerinde (cam tazyiki işleri) çalışanlar. 6) Ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerinde (potalar kalıp masasına mekanik araçlarla taşınmadığı takdirde) çalışanlar. 7) Camı fırın başından alma işlerinde çalışanlar. 8) Yayma fırınlarında düzeltme işlerinde çalışanlar. 9) Traş işlerinde çalışanlar. 10) Asitle hak ve cilâlama işlerinde çalışanlar. 11) Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde (çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar. 12) Pota ve taş odalarında görülen işlerde çalışanlar. | 60 |
| 3) Cıva üretimi işleri sanayii | 1) Cıva izabe fırınlarında görülen işlerde çalışanlar. 2) Elementer cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar. | 90 |
| 4) Çimento fabrikaları | 1) İlkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme ve karıştırma işlerinde çalışanlar. 2) Otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlar. 3) Klinkeri öğütme, eleme, torba ve fıçılara koyma işlerinde (otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici bir düzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar. | 60 |
| 5) Kok fabrikalarıyla termik santraller | 1) Ateşçilik, ocak temizliği, jeneratör, doldurma, boşaltma ve temizleme işlerinde çalışanlar. 2) Kimyasal arıtma işlerinde çalışanlar. 3) Gazın geçtiği cihaz ve boruların onarılması ve temizlenmesi işlerinde çalışanlar. 4) Kok fabrikalarında kömür ve ocak işlerinde çalışanlar. 5) Elektrik enerji üretim santrallerinin kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar. 6) Termik santrallerle her çeşit buhar kazanlarının kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar. | 60 |
| 6) Alüminyum fabrikaları | 1) Alüminyum oksit üretimi işlerinde çalışanlar. 2) Alüminyum bronzu hazırlama işlerinde çalışanlar. 3) Alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar. | 60 |
| 7) Demir ve çelik fabrikaları | 1) Demir izabe fabrikalarında cevherin demire çevrilmesi işleriyle boru fabrikalarının fırın ve döküm dairelerinde yapılan işlerinde çalışanlar. 2) Çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunların teferruat ve eklentilerinden olan ikinci derecedeki fırınlarda ve konvertörlerde yapılan işlerinde çalışanlar. 3) Sıvı haldeki demir ve çeliğin tesisat ve teçhizatla veya mekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde çalışanlar. 4) Sıcak veya sıvı haldeki cürufun taşınması ve işlenmesi işlerinde çalışanlar. 5) Haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehaneler hariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın veya sıvı çelik yahut demirle besleyen tesisat ve araçlarla görülen işlerle kızgın halde olan yarı mamul parçaların kesilmesi ve hazırlanması işlerinde çalışanlar. | 90 |
| 8) Döküm fabrikaları | 1) Döküm kalıp ve maçalarının yapılması ve döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar. 2) Döküm şarjının hazırlanması ve her çeşit maden eritme (izabe) fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar. 3) Maden eritme ve dökme işlerinde çalışanlar. | 60 |
| 9) Asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler | 1) Asit için hammaddelerin hazırlanması işlerinde çalışanlar. 2) Asidin yapılma safhalarındaki işlerinde çalışanlar. 3) Baca gazlarından asit elde edilmesi işlerinde çalışanlar. | 90 |
| 10) Yeraltı işleri | Maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar. | 180 |
| 11) Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işler | Doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapılan işlerde çalışanlar. | 90 |
| 12) Su altında veya su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler | 1) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden 20-35 metreye kadar derinlik veya 2-3,5 kg/cm2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar. | 60 |
| 2) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden 35-40 (40 hariç) m. derinlik veya 3,5-4 (3,5 hariç) kg/cm2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar. 3) Dalgıçlık işinde çalışanlar. | 90
| |
| 13) (Değişik:RG-11/6/2021-31508) Türk Silâhlı Kuvvetlerinde, Jandarma Genel Komutanlığında ve Sahil Güvenlik Komutanlığında | Subay, yedek subay, astsubay, yedek astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar, sözleşmeli erbaş ve erler. | 90 |
| 14) (Değişik:RG-11/6/2021-31508) Emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatında | Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis memuru, başpolis memuru ve kıdemli başpolis memuru, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilâtı mensupları. | 90 |
| 15) İtfaiye veya yangın söndürme işleri | Yangın söndürme işlerinde çalışanlar. | 60 |
| 16) (Ek:RG-10/1/2014-28878) (Değişik:RG-11/6/2021-31508) Basın ve gazetecilik mesleğinde | 14 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle fiilen çalışanlar. | 90 |
| 17) (Ek:RG-10/1/2014-28878) Türkiye Radyo Televizyon Kurumu | Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle; Türkiye Radyo Televizyon Kurumunda haber hizmetinde fiilen çalışanlar.
| 90 |
| 18) (Ek:RG-10/1/2014-28878) (Değişik:RG-11/6/2021-31508) Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Cumhurbaşkanlığı | Yasama organı üyeleri ile Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar. | 90 |
| 19) (Ek:RG-11/6/2021-31508) Ceza infaz kurumlarında | Ceza infaz kurumu müdürü, idare memuru, infaz ve koruma başmemuru, infaz ve koruma memuru unvanlı kadrolarda bulunanlar ile Adalet Bakanlığı taşra teşkilatına tahsisli kadro veya pozisyonlarda bulunup ceza infaz kurumlarında görev yapan ve ceza infaz kurumlarında hükümlü ve tutuklularla bilfiil irtibat içinde olan diğer görevliler | 90 |
| 20) (Ek:RG-11/6/2021-31508) İnsan sağlığına ilişkin işler | 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Kanun, 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu ve 18/12/1953 tarihli ve 6197 sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun kapsamında sağlık meslek mensubu sayılan ve insan sağlığı için koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici hizmetlerde çalışanlar | 60 |
Kaynakça
- 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
- Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Resmi Web Sitesi
https://www.sgk.gov.tr - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
https://www.csgb.gov.tr - Resmi Gazete
